Historie SILODAM

De plannen in de jaren 90

Het is een pilotproject dat kan fungeren als katalysator voor ontwikkelingen in de omgeving. Naast de uitstraling die het plan zal hebben voor de ontwikkeling van de IJ-oevers, heeft de Silodam bovendien een belangrijke relatie met de stedelijke vernieuwing van de aangrenzende Zeeheldenbuurt en het Berentszplein.

De twee graansilo's gaan een nieuw leven tegemoet en zullen worden verbouwd tot woon/werk gebouwen. Naast het technische vernuft dat nodig is om de twee silo's te transformeren tot eigentijdse woongebouwen, gaat het er bij de verbouwing vooral om in hoeverre het specifieke karakter van de oude gebouwen behouden wordt. De verbouw van de romantische stenen silo vergt een andere aanpak dan die van de sobere, nieuw zakelijke betonnen silo.

Naast de twee silo's zal aan het eind van de Silodam een nieuw woongebouw komen te staan. Het wordt een gebouw dat zich qua maat en architectonische uitstraling kan meten met de aangrenzende silogebouwen, zonder dat de ruimtelijkheid van de plek geweld wordt aangedaan; een 21e eeuws woongebouw dat op een vanzelfsprekende wijze in de situatie past.

Geschiedenis en planning

Na de aanleg van het Noord-Hollandschkanaal in 1824 en van het Noordzeekanaal in 1876, kreeg het westelijk havengebied een flinke impuls. Door de industriële revolutie ontstond behoefte aan een efficiënte opslag van graan. In Europa en Amerika werden in die tijd overal graansilo's met drooginstallaties gebouwd voor verticale opslag in karen (schachten).
Ook in Amsterdam wordt in 1896 de graansilo Korthals Altes gebouwd aan de eerder aangelegde Silodam. De architect Jacob F. Klinkhamer gaf de silo een monumentaal karakter, met een klassieke indeling met in het midden weeginstallaties, reinigingsapparatuur en kantoren. In twee vleugels bevonden zich zestig schachten met elk een grondoppervlak van 15m². Na de Tweede Wereldoorlog was de stenen silo te klein geworden en in 1952 werd de betonnen silo opgeleverd, ook met schachten van 15m². De stenen silo is in 1996 tot Rijksmonument verklaard.

Jongste geschiedenis

Na een geslaagde kraakactie aan het einde van de jaren tachtig, werden de silo's gebruikt voor wonen en werken. Dat is de redding voor de silo's geweest, want het oorspronkelijke idee was om de silo's te slopen om er hoge woontorens voor in de plaats te kunnen zetten.



Y-grain BV en de BOM (Buurt Ontwikkelingsmaatschappij) hebben samen met architect André van Stigt een plan gemaakt om de silo's te verbouwen tot woon- en werkruimten met een parkeergarage. De financiering en ontwikkeling van de graansilo's wordt verzorgd door RABO Vastgoed BV in samenwerking met woonstichting De Key.
In het verlengde van de Silodam was een nieuwbouwproject bedacht en een prijsvraag uitgeschreven. De prijsvraag is gewonnen door het architectenbureau MVRDV. Hun ontwerp zal worden gerealiseerd.

Grootstedelijk project

De ontwikkeling van de Silodam is een grootstedelijk project dat valt onder de bestuurlijke verantwoordelijkheid van de centrale stad.
Mede doordat er veel bezwaren zijn ingediend, hebben de procedures voor sloopvergunningen, bouwvergunningen, kapvergunningen, lozingsvergunningen enz. veel tijd gevergd.
De bouw en verbouw van de Silodam, de parkeergarages en de drie woonblokken worden gedaan door Bouwcombinatie De Graansilo. s v.o.f. (Bouwbedrijf De Nijs en Konder Wessels). De bouw is gestart in het begin van 1998 en de laatste oplevering zal waarschijnlijk plaatsvinden in het voorjaar van 2002. Dit najaar worden de woningen in de Betonnen Silo en de eerste parkeergarage in gebruik genomen.

Stenen Silo

Op een speciaal daartoe aangelegde dam in het verlengde van de Westerdoksdijk staat de in 1896/98 naar ontwerp van J.F. Klinkhamer en A.L. van Gendt gebouwde graansilo Korthals Altes. Het circa 104 meter lange, 20 meter brede en even hoge, geheel in baksteen opgetrokken pakhuis bestond uit een verhoogde middenpartij met aan weerszijden grotendeels blind uitgevoerde opslagvleugels. Elke vleugel bevatte 60 stortschachten of karen, die met ijzeren trekstangen aan elkaar verankerd waren en waarvan de rozetankers de spaarvelden in de vleugels markeerden. Aan de ruim 26 meter hoge middenpartij (waar tevens de stoommachines en overige technische uitrusting waren geplaatst) hingen transportbanden waarmee het graan uit de schepen werd gelost en via elevatoren naar de zolders getransporteerd. Daar werd het graan, eveneens via transportbanden in de betreffende karen gestort. Met schuiven konden de trechtervormig uitlopende karen worden geopend, waarna de benodigde hoeveelheid graan via een lopende band in de kelder per spoor of schip verder kon worden gedistribueerd. In totaal kon zo’n 16.730 ton graan in de silo worden opgeslagen.

Het eclectische utiliteitsgebouw vertoont veel aan de gotische vormentaal ontleende onderdelen, zoals boogfriezen, kantelen en hoek- of arkeltorentjes.

Met respect voor de monumentale status van de Stenen Silo, werd het uiterlijk van het gebouw zo min mogelijk aangetast. De uitgezaagde ramen van de woningen passen op een vanzelfsprekende manier in de structuur van de stenen gevel; ze liggen binnen de zogenaamde kaarvelden. De verzwaarde gemetselde penanten lopen ononderbroken door (penanten = gemetselde vierkante steunpilaren van het fundament van een gebouw).
Wat wordt er gebouwd? De Stenen Silo biedt ruimte aan 92 koopappartementen in de vrije sector, met afmetingen variërend van 67 tot 110 m² (gemiddeld 87 m² GBO). De verkoopprijzen voor deze woningen variëren van ’. 245.000,- tot ’. 475.000,- (gemiddeld ’. 340.000,-); gemiddeld ’. 3.900,- per m² GBO. Bovendien is er 4.500 m² bedrijfsruimte voor een gemiddelde koopprijs van ’. 2.500,- per m². (1998)

Betonnen silo

In 1952 werd aan de zuidzijde van de bestaande, een geheel nieuwe 45 meter lange en 37 meter hoge betonnen silo gebouwd. In 1987 werd de silo buiten gebruik gesteld en dreigden plannen tot sloop; kort daarna werd het gebouw gekraakt. In mei 1990 werd het graanpakhuis vanwege architectuurhistorische- en industrieel/archeologische waarden op de rijksmonumentenlijst geplaatst. Een plan van architectenbureau Van Stigt voorzag in de inbouw van 52 appartementen en bedrijfsruimten. De karakteristieke blinde gevels met de talloze rozetankers in de spaarvelden moesten daartoe wel plaatsmaken voor verticale reeksen open raampartijen.

Het strenge functionalistische karakter van het gebouw is als uitgangspunt voor het verbouwingsplan genomen. Door het uitzagen van verticale raamstroken en de opening van de onderbouw, krijgt het gebouw een maximale openheid, die goed past bij de modernistische geest van het gebouw. Ook bij het ontwerp van de woningplattegronden is de typische silostructuur tot uitgangspunt genomen. De twee verdiepingen boven water- en straatniveau krijgen een horecafunctie; een ruimte van zes meter hoog met zicht op de unieke oorspronkelijke constructie. Daarboven worden in acht verdiepingen 84 woningen in de sociale huursector gebouwd. Op de twee hoogste verdiepingen en in de toren komen elf koopwoningen. Elke huurwoningen heeft het oppervlak van vier silokokers. De studio's hebben een oppervlak van ongeveer 60 m² en worden in twee typen gebouwd: met één bouwlaag en met twee bouwlagen inclusief een vide. Alle woningen krijgen als buitenruimte een frans balkon.

De 84 sociale huurwoningen krijgen een oppervlak van 57 m² GBO. De elf koopappartementen in de vrije sector variëren in oppervlak van 84 tot 163 m², met een gemiddeld GBO van 199 m². De prijzen lopen uiteen van ’. 327.000,- tot ’. 645.000,- per woningen (gemiddeld ’. 443.000,-), met een gemiddelde prijs per m² GBO van ’. 3.700,-. De beschikbare 1.292 m² bedrijfsruimte heeft een gemiddelde koopprijs vanƒ 2.300,- per m². (1998)

De nieuwbouw

Het ontwerp van MVRDV heeft zowel programmatisch als architectonisch een experimenteel karakter. Niet alleen onderscheidt het gebouw zich door een complex gemengd woningprogramma, het heeft ook een zeer onconventioneel gevelbeeld. Het gebouw kan omschreven worden als een enorme rechthoekige . ladenkast. waarvan elk van de laden een ander woningtype bevat. Deze opeenstapeling van verschillende typen is duidelijk zichtbaar in de gevels.
Het complexe woningprogramma is opgebouwd uit min of meer zelfstandige units van 4 tot 8 gelijksoortige woningen. Deze verschillende units vormen minibuurten rondom een collectieve galerij, hal, terras, gang, patio, tuin of steeg. De minibuurten zijn georganiseerd in vier bouwdelen met ieder een trappenhuis en twee liften. Op deze wijze wordt een museale collectie van volkshuisvestingtypen gevormd. Door koppeling van galerijen, corridors, hallen, trappenhuizen, enz. ontstaat een netwerk van route's door het gebouw.
Het plan kenmerkt zich door een interessante relatie met de openbare ruimte. Het gebouw komt los in het water te staan, vijf meter van de kadewand. Hierdoor lijkt het gebouw op een groot schip dat is afgemeerd langs de kade.
Om meer transparantie te verkrijgen tussen de Silodam en het IJ wordt onder het gebouw een marina aangelegd met ligplaatsen voor kleine boten. Naast de marina wordt aan de IJ-zijde een unit aan het gebouw gehangen. Vanuit deze enorme, geheel boven het water hangende, constructie heeft men een panoramisch uitzicht over het IJ. Deze bijzondere ruimte krijgt een niet-woonfunctie. Het dak van deze 'uitkraging' wordt ingericht tot het zogenaamde balkon aan het IJ, dat men bereikt via een brede trap die dwars door het gebouw voert. Door deze openbare route door het gebouw lijkt het net alsof de Silodam aan het eind wordt omgebogen naar het IJ.

Ook in de nieuwbouw komt een combinatie van huur- en koopwoningen. Er worden 15 sociale huurwoningen gebouwd en 142 koopappartementen in de vrije sector. De koopappartementen hebben een oppervlak van 60 tot 220 m² (gemiddeld 1000 m²). De prijzen variëren vanƒ 327.000,- totƒ 1.127.000,- per woningen (gemiddeldƒ 590.000,-); gemiddeldƒ 3.700,- per m². De 600 m² bedrijfsruimte heeft een gemiddelde koopprijs vanƒ2.300 per m². (1998)

Silodam

De Silodam is ongeveer 300 meter lang. De bestaande dam is tot op waterniveau afgegraven en biedt in de nieuwe situatie plaats aan twee 'ondergrondse' mechanische parkeergarages voor 105 respectievelijk 107, van ieder bijna 4.000 m3 (135 x 13 x 2,25 m). De garages zijn voor de auto's bereikbaar via vier autoliften van iets meer dan 45 m3 (rechthoekige glazen huisjes van 3,5 x 6 x 2,2 m). De auto wordt afgeleverd en een automaat zet de auto op een voor mensen niet bereikbare parkeerplaats. Het duurt ongeveer drie minuten op de geparkeerde auto weer terug te krijgen. Om de efficiëntie te verhogen komt er een systeem waarbinnen de gebruiker vooraf aangeeft wanneer de auto nodig is en de automaat de auto al dichter bij de autolift plaatst. Op het maaiveld komen 60 parkeerplaatsen. Het dak van de parkeergarages is het maaiveld van de Silodam. Het laatste stuk van de Silodam wordt afgegraven; alleen de punt van de dam met de bestaande havenlichten blijft. De Nieuwbouw staat helemaal vrij in het water.
De Silodam is gewoon voor publiek toegankelijk. De wandelroute loopt tot aan het einde van de dam en wordt daar als het ware omgebogen en voert dwars door de nieuwbouw via een monumentale trap naar het 'balkon' aan het IJ. Langs de gebouwen, over de gehele lengte van de dam, wordt een houten "boardwalk" aangelegd. Aan kan van de Houthaven komen verschillende waterfuncties, 12 ligplaatsen voor woonboten, een aantal drijvende tuinen en twee openbare steigers.

De IJ-zijde van de gebouwen wordt onder water beschermd door een zogenaamde 'aanvaarbescherming' , waardoor schepen nooit de gebouwen kunnen raken. Voor kleinere boten blijft er een smalle vaargeul naar de marina onder de Nieuwbouw.

De aantrekkelijkheid van de Silodam bleek groot te zijn. De in totaal 344 woningen waren kort nadat ze op de markt waren gebracht snel verhuurd en verkocht. Niet zo gek natuurlijk, want wie wil er niet wonen op zo'n mooie plek aan en in het Y, in een gebied dat in een snel tempo (ook bijvoorbeeld de Houthavens) transformeert van een lelijk eendje in een mooie zwaan.

Lida Voorn
Bureau P/A, Stedelijke Woningdienst Amsterdam

Bron: Maaiveldinrichting Silodam Definitief Ontwerp, concept 29-4-1998, dienst Ruimtelijke Ordening.

De betonpalen van de Silodam

Onlangs (1998) heeft Handelmaatschappij Vroom BV van Bouwbedrijf de Nijs te Warmenhuizen de opdracht afgerond voor het heiwerk van nieuwbouw appartementen aan de Silodam te Amsterdam. Aan de Silodam zijn door bouwbedrijf de Nijs twee bestaande pakhuizen, uit de 19e en 20e eeuw, omgebouwd tot appartementen. Het derde gebouw, de nieuwbouw, vertegenwoordigt de 21e eeuw en wordt geheel in het water gebouwd. Het nieuwe gebouw wordt in een moderne stijl opgetrokken en moet de uitstraling hebben van een blok gestapelde zeecontainers.

Ten behoeve van de bouw was een bouwput gecreëerd m.b.v. damwand en een dijklichaam. In de uiteindelijke situatie zal het water onder het gebouw doorstromen en is er zelfs gelegenheid een boot onder het gebouw, ter plaatse een haven, aan te meren.
De bouwput was aangelegd op een niveau van ca. 2.00 m onder waterpeil, wat inhoud dat alle palen ca. 3.00 m boven het maaiveld uit bleven staan. Omdat er in het hart van het gebouw tevens schoorpalen, 5:1, in poeren ontworpen waren resulteerde dit in een complexe uitvoering met betrekking tot de heirouting.

De palen betreffen prefab betonpalen #450 mm en #500 mm met een lengte van maximaal 23.50 m, welke 14 ton wegen. Ter plaatse van de haven werden stalenbuispalen geslagen Ø 600 mm met een lengte tot 26.00 m.

Het heiwerk werd uitgevoerd door D. Beets met de Hitachi 230-GLS, heibaas E.J. Greuter en M. Hellingman. Voor de aanvoer van de palen naar de heikraan was een hulpkraan Kobelco 700 ingezet, welke door M. Hellingman werd bediend. De palen #450 mm, 60 stuks, zijn ingeheid met een Delmag D55, de palen #500 mm, 130 stuks, en de stalen buispalen, 36 stuks werden met een Delmag D62 ingeheid. De palen werden aangevoerd per 2 stuks en met de hulpkraan vanuit de bouwput gelost.
De bouw was aan een strakke planning gekoppeld. In juni 2000 moeten de eerste 2 lagen gereed zijn om, vanaf deze situatie, Sail 2000 te kunnen bewonderen.